Jo'burg Zuid-Afrika

de opgegraven grond van de mijnen is goudkleurig 

De Bosjesmannen waren de oorspronkelijke nomadische bewoners van de streek,  die nu Johannesburg heet. In de 11e eeuw werden zij verdreven door de Bantoes. Op dezelfde plek vestigden zich 150 jaar geleden de eerste Nederlandse en Duitse kolonisten, 'de Boeren' ook wel Afrikaners genoemd.
Toen hier het goud van Witwatersrand  gevonden werd, dat voor 40% in de totale goudlevering van de wereld voorzag, veranderde alles in een sneltreinvaart. In 1886 werd Johannesburg als mijnstad gesticht. Dat maakte Johannesburg al snel tot het economisch centrum van het land en hoewel het niet de hoofdstad van Zuid-Afrika is, is Jo'burg wel het meest bruisend.

De stad is erg toegankelijk en heeft een hypermoderne infrastructuur met een zeer efficiënte metro: de Gautrain. Aan deze huidige welstand gaat echter een zeer ingewikkeld verleden vooraf. De ontwikkeling van de stad is sterk verweven met de geschiedenis van heel Zuid-Afrika. Daarin hebben Portugezen, Hollanders en Britten een niet geheel en al belangeloze rol ten aanzien van de inheemse bevolking gespeeld. De Britten en de Boeren streden tijdens twee verschillende boerenoorlogen om een eigen onafhankelijke koloniale heerschappij in grote delen van Zuid-Afrika. Zie hiervoor de eerste boerenoorlog van 1880 tot1881 en de tweede  van 1899 tot 1902. De lucratieve goudvondsten van Witwatersrand vormden ondertussen in belangrijke mate de inzet om de strijd van het gebied. Al dat goud bracht echter geen welvaart aan de hele bevolking. De - meest buitenlandse - eigenaars van de goudmijnen werden puissant rijk, terwijl de arbeiders - blank en zwart - gedwongen werden om onder de meest erbarmelijke omstandigheden in getto's te leven, de latere townships.

Sandton is onmiskenbaar het meest welvarende stadsdeel van de grootstedelijke gemeenten die samen Johannesburg vormen. Het is tevens het economisch hart van de stad. Twee 140 meter hoge wolkenkrabbers, de Michael Angelo Towers, vormden eertijds het monumentale middelpunt aan wat vroeger het Sandton-plein heette. Sinds maart 2003 domineert het 6 meter hogen en 2,5 ton wegende beeld van Nelson Mandela het imposante plein. Het plein vormt het centrum van een druk bezochte, zeer luxe shopping mall en is een toeristische attractie van de eerste orde. Het bronzen standbeeld werd onthuld bij een ceremoniële viering van 10 jaar democratie in Zuid-Afrika en is ongetwijfeld het meest gefotografeerde object van de stad. Tijdens deze gelegenheid werd het Sandton-plein ook omgedoopt tot Nelson Mandela Square.
Het stadspark botanical gardens is een andere trekpleister en voor wie dat te rustig is, is er Gold Reef City. Dit themapark is gebouwd op een verlaten goudmijn en herbergt een enorm Casino, een mega-walhalla voor hedendaagse gokkers, waarbij voor de high class golddiggers privé salons beschikbaar zijn.

Het apartheidsmuseum is nauwelijks een 'attractie' te noemen in de zin dat het amusementswaarde zou hebben. Een bezoek eraan is een aanslag op een onbezorgd vakantiegevoel; het tast onvermijdelijk je comfort-zone  aan, maar dan besef je ook iets van de heftige en zeer recente geschiedenis van het land dat je bezoekt, waardoor het zeker de moeite waard wordt.

121 stroppen - één voor elke ter dood
gebrachte politieke gevangene van het
apartheidsregime

Het in november 2001 geopende museum geeft een realistisch beeld van de gruwelijke geschiedenis van de apartheid in Zuid Afrika. De route door het museum volgt stap voor stap het ontstaan van een mensonwaardige politieke 'organisatie', die - bedoeld om de 'orde' te handhaven - uitmondde in een enorme maatschappelijke desorganisatie.  Het geweld waarmee de 150 apartheidswetten werden gehandhaafd, worden hier met beeld en geluid onverbloemd in beeld gebracht. Toen vanwege de talloze schendingen van de mensenrechten de internationale betrekkingen in het slop raakten, beseften de strijdende partijen - onder grote internationale druk - zich dat een verharding van eigen standpunten het land op de rand van de afgrond zou brengen. De gevolgen zouden sociaal en economisch desastreus gaan worden voor de ontwikkeling van Zuid Afrika. Uiteindelijk kwam, mede onder druk van buitenlandse sancties en vanwege de onhoudbare binnenlandse misstanden,  de afschaffing van apartheid ter sprake. Kiesrecht voor iedereen was een belangrijk onderdeel daarbij. Op 27 april 1994 vonden voor het eerst in de geschiedenis van Zuid Afrika niet-raciale parlementsverkiezingen plaats.

De onvoorwaardelijke vrijlating van Nelson Mandela uit zijn 27-jarige gevangenschap op Robbeneiland in 1990 en het uitschrijven van democratische verkiezingen met stemrecht voor iedereen in 1994, betekende de aanzet tot de afschaffing van de Apartheid. Echter 'afschaffing' was ook niet zonder gevolgen. Hoe moest de overgang van apartheid naar een democratie plaatsvinden? Hoe moesten de talloze daders vervolgd en be- of veroordeeld worden? Hoe konden slachtoffers recht worden gedaan en verder leven na alles wat hen was aangedaan? Vervolging was onbegonnen werk en amnestie was onwenselijk. Er werd een compromis gevonden door de Waarheids- en Verzoeningscommissie, waarbij amnestie in ruil voor de waarheid de kerngedachte was. Dit idee heeft zijn wortels in de Ubuntu-filosofie.  Ubuntu is een ethisch waardesysteem uit Afrika ten zuiden van de Sahara en draait om onderlinge menselijke relaties en de wederzijdse toewijding daarbij. Letterlijk heeft het in het Zoeloe betekenissen als: Eén zijn / menselijk zijn tegenover anderen / ik ben, omdat wij zijn / menselijk worden door anderen. Dank zij dit concept is de ommekeer van apartheid naar een democratie geweldloos kunnen verlopen. Dat is - zelfs in de wereldgeschiedenis - ongekend revolutionair.

De twee grote architecten van dit radicaal-geweldloze programma waren Nelson Mandela en aartsbisschop Desmond Tutu, die de eerste zwarte aartsbisschop van de Anglicaanse kerk in Kaapstad was. Als voorzitter van de Waarheidscommissie en mensenrechtenactivist ontving hij op 16 oktober 1984 de Nobelprijs voor de Vrede. Mandela en Tutu, de beide voormannen voor de vrede waren in feite nagenoeg elkaars buren uit Soweto. Hun huizen in Vilakazi street zijn toeristentrekkers. Het is de enige straat ter wereld waar twee Nobelprijswinnaars woonden. Winnie Mandela woont nog steeds iets verder op, wat de gids 'Beverly Hills Soweto' noemde.

Een bekend citaat van Tutu is: Beter dan gerechtigheid in de vorm van vergelding, is gerechtigheid die tot verzoening leidt.

SoWeTo is de afkorting voor South Western Townships, maar staat ook voor SO WhEre TO?! In de betekenis van: ... en waar nu naar toe ?! of ... en hoe nu verder ?!
Een bezoek aan de wereldberoemde township stond wel op mijn programma, maar ik had geen idee hoe en of dat 'zo maar' mogelijk was. Met de Red City Tour and Soweto Combo bleek dat dus zo maar te kunnen. Hoewel het een voor toeristen georganiseerde trip is, blijkt het ook een ontkrachting van allerlei vermeende en negatieve vooroordelen over de township te zijn. Zo blijkt ook de chauffeur van hotel waar ik logeer er te wonen. Dit vanwege de gemeenschapszin en omdat het er goedkoop wonen is. Soweto heeft nu bijna 5.000.000 inwoners.

Braamfontein is oorspronkelijk de naam van een boerderij in Witwatersrand. Eind jaren -80 van de 19e eeuw werd het uitgeroepen tot township voor mijnwerkers. Tussen 1980 en 2000 veroorzaakte de verloedering van de wijk een uittocht van bijna alle bedrijvigheid. Momenteel is de voormalige probleemwijk een energieke mix van kantoren, scholen, studentenwoningen, restaurants, winkels, hotels en theaters. Het gonst er van grootstedelijke activiteiten, ondertussen klinkt er op de terrassen muziek van Bob Marley en andere oorspronkelijke Afrikaanse muziek. Toeristen worden nog ( al of niet terecht ) afgeraden 's avonds of in ieder geval 's nachts alleen rond te dolen.

Er valt veel over Johannesburg - ook bekend als Jo'burg, Jozi, Joeys, eGoli ( goudstad ) en afgekort JHB -  te vertellen. De stad is een bezoek in ieder geval meer dan waard.
Voor de echte reisjunks hier nog een link naar de hipste wijken van deze wereldstad.