Met de trein van Kaapstad naar Jo'burg

Shosholoza Meyl Railways promoot de treinreis met 16 tussenstops van Kaapstad naar Johannesburg als een sensationele tocht van ruim 27 uur door het fantastische Zuid-Afrikaanse natuurschoon.
De trip - toeristenklasse met een 2-persoons-slaapwagon - heb ik thuis in de huiskamer probleemloos on-line kunnen boeken. Nu nog even afwachten of het allemaal gaat werken.

Op het centrale treinstation in Kaapstad ontvang ik na het overleggen van het reserveringsnummer en een identiteitsdocument aan het loket van Shosholozo mijn treinticket. Ever verderop zie ik - tot mijn grote grote geruststelling - keurig mijn naam op een lijst staan met het wagonnummer erbij. Ik ben ruimschoots op tijd, de trein vertrekt om 10.00 uur stipt. De reisgenoot met wie ik de cabine deel stelt zich voor als Victor. Hij bouwt keukens en slaapkamers,  komt uit Kaapstad en is onderweg voor een job zo'n 200 km. ten noorden van Johannesburg. Hij vertelt me dat het gebruikelijk is dat de trein met enige uren vertraging in Jo'burg aankomt. Meestal zijn er onderweg koperen of aluminium leidingen gestolen en kan het 3 tot 5 uur duren voordat die hersteld zijn en de trein door kan rijden. Er is een aardige restauratiewagon. Aan het begin van de avond wordt voor 4 euro mijn bed opgemaakt en van frisse lakens voorzien. Ik maak me dan ook niet zoveel zorgen over enkele uren vertraging. Het is tenslotte vakantie.

Caspar Groenewald is de bijzonder spraakzame treinconducteur, die me vertelt dat treinnummer 17007 maar liefst 16 wagons telt en zo'n 24 man personeel inclusief hemzelf. Hij startte op 16 januari 1976 zijn carrière bij Shosholozo in de catering. Hij promoveert later tot een betrekking bij ticket-sales en gaat op 30 november 2016 als Manager met pensioen. Tijdens zijn 40-jarige loopbaan heeft hij op steeds hetzelfde treintraject tussen Kaapstad en Johannesburg gereisd. Hij vertelt dat de trein in de middag door de Karoo trekt, een boomloze halfwoestijn die duizenden springbokken herbergt. Hier bevinden zich Het Karoo National Park en het Nationaal Park Augrabies.

Wanneer ik Victor vraag naar zijn ervaringen uit de tijd van de apartheid, raken we in een interessant gesprek verwikkeld. De rassenscheiding bestond uit 'blanken' en ' niet-blanken'. De niet-blanken werden weer onderling onderscheiden in 'zwarten', 'kleurlingen' en 'Indiërs'. Indertijd zat hij in het onderwijs en als 'kleurling' zat hij in het verzet tegen apartheid. Hij stond op de zogenaamde hit-lijst. Dat wil zeggen hij werd in de gaten gehouden, kon opgepakt worden en 'verdwijnen' zonder enige verdere informatie. Ook zijn vrouw, drie zonen en dochter liepen gevaar opgepakt en 'ondervraagd' te worden.
"Tijdens de apartheid was alles beter," zegt hij tot mijn verbazing. Onderwijs, gezondheidszorg en openbaar vervoer was probleemloos goed geregeld. Onderwijs was gratis. Ziekenhuizen hadden een heel goede reputatie. Victor herinnert me aan de wereldfaam die Het Groote Schuur-Hospitaal van Kaapstad indertijd had, waar dr. Christian Barnard in 1967 de eerste open harttransplantatie uitvoerde.
"Waarom zat je in het verzet?" "Apartheid was moreel verwerpelijk. Het was een strijd om mensenrechten. Nu zitten we in een situatie waarin de 'niet-blanken' en met name de 'zwarten' positief gediscrimineerd worden. Er worden geen 'blanken' aangenomen en soms worden 'blanken' ontslagen om 'zwarten' in dienst te nemen, niet vanwege hun vaardigheden, kennis of kunde maar vanwege hun huidskleur. Dat is weer opnieuw discriminatie. Overheidsinstellingen missen efficiëntie en het ontbreekt aan kwalitatieve dienstverlening. De trein waarin we nu zitten heeft tijdens de apartheid nooit van die urenlange vertragingen gekend. Nu gebeurt dat om de haverklap."
"Ik vind dat ik als toerist eenvoudig in dit land kan reizen, veilig en zonder problemen", zeg ik. "Economisch gaat het momenteel niet goed in Zuid-Afrika. Corruptie en criminaliteit worden niet of onvoldoende aangepakt. De politie moet in Johannesburg met 5 man tegelijk patrouilleren, waar voorheen 2 man voldoende was. Omdat op klaarlichte dag politiebureaus worden overvallen en wapens uit de burelen gestolen worden, moeten particuliere security-bedrijven worden ingehuurd." "Het valt mij niet op," reageer ik. "Jij komt uitsluitend op 'veilig terrein', waar veel veiligheidsbeamten worden ingezet, maar loop niet alleen 1 of 2 km. buiten het centrale treinstation van Johannesburg want dan je wordt beroofd."
"Uiteindelijk is de overgang van apartheid naar democratie toch geweldloos verlopen," probeer ik nog positief.
"Toen de apartheid werd opgeheven, heb ik mijn baan in het onderwijs opgezegd. Er was geen waarborg meer voor kwalitatief onderwijs. En die geweldloosheid is te danken aan de laatste blanke regering, die afstand gedaan heeft van de apartheidspolitiek. Het ANC kwam aan de macht in de politiek met Nelson Mandela als eerste zwarte president. Hij had na 27 jaar gevangenschap het contact met de politiek verloren en niet de bekwaamheid om het land te leiden."

Op het 8ste tussenstation - Beaufort-Wes - blijft de trein rond 19.00 uur in de avond onverwacht lang staan. Een vertraging op dit traject is niet ongewoon, maar langzaam wordt het duidelijk dat het deze keer ernst is. Verderop blijkt er een trein ontspoord te zijn, die het baanvak in twee richtingen blokkeert. Dit kan uren duren. Men praat over 8 uur en over 12 uur oponthoud. Niemand is ervan ondersteboven.
"Dit bedoel ik nou," zegt Victor "er is gewoon geen vakmanschap meer om dit doeltreffend en snel op te lossen." Ik denk aan blaadjes op de rails bij de Nederlandse Spoorwegen en aan ProRail, maar bij deze omstandigheden houd ik wijselijk mijn mond.

Rond middernacht komt er een melding dat de bus die van Kaapstad op weg is naar Johannesburg zo'n 30 mensen kan meenemen. Victor en ik krijgen de gelegenheid in te stappen. Twaalf uur later komen we in Johannesburg aan, uiteindelijk nog 2 uur eerder dan wanneer we die afstand met de trein hadden afgelegd. Zo krijgt Johan Cruijff nog gelijk met: Ieder nadeel heb z'n voordeel.