woensdag 22 maart 2017

Egypte - Garb el Sehel

'Eka dolli' betekent 'I love you', legt de guesthouse eigenaar uit. Het is Nubisch voor het Egyptische 'ana behibak', 'ik hou van jou'. Hoe kun je beter welkom geheten worden? Het was even wennen, maar regelmatig wordt ik hier aangesproken met 'habibi', 'mijn lief'. Onderling zijn Egyptenaren in de begroeting hier eveneens kwistig mee. Verder hebben ze de reputatie dat ze met de fysieke versie daarvan ook kwistig zijn. Het zijn charmeurs met name richting ( buitenlandse ) vrouwen. Ik vraag - op verzoek uit Holland - aan de vrouw in het archeologen-gezelschap, dat in Eka Dolli logeert, hoe zij Egypte ervaart en of ze het veilig vindt om er rond te reizen. Zij heeft onder meer gewerkt in het Karnak-complex bij Luxor.

Zij antwoordt: Ik heb hier nooit enig probleem gehad als vrouw. Er lijkt ook wel iets veranderd in de houding ten aanzien van toeristen in het algemeen. Egyptenaren lijken sinds een aantal jaren wat behoedzamer ( lees: respectvoller ) in de benadering van toeristen geworden. Ze realiseren zich langzaamaan dat Europeanen graag afstand houden, gewend zijn om minder 'fysiek' met elkaar om te gaan en een al te directe benadering niet op prijs stellen of zelfs als confronterend ervaren. Aanraken past al helemaal niet in de Europese omgang, beseffen zij meer en meer. Vandaar die meer behoedzame opstelling van de Egyptenaren tegenwoordig, ondanks dat het tegen hun natuur indruist. Vooral de jonge mannen 'spreken' zelf gemakkelijk in lichaamstaal en communiceren onderling veel met hun handen en in gebaren. In oogcontact en de betekenis daarvan ontstaat snel veel misverstaan op grond van een verschillende cultureel-bepaalde invulling; wat voor de een aangenaam onschuldig en sekse-neutraal is, heeft voor de ander een ongemakkelijk erotiserende lading. De archeologe is voor 3 maanden hier in Aswan werkzaam aan de Isis-tempel in een team met twee mannelijke landgenoten. Voorheen heeft zij enkele maanden in Karnak, het grote tempel-complex in Luxor gewerkt. Als ook vrouwen bewuster zouden zijn voor die cultureel bepalende gender verschillen, zouden er ongetwijfeld minder misverstanden ontstaan, vindt zij. Clichématige opvattingen over 'anders zijn' van 'andere mensen' getuigen van het eng behoeden van  de eigen comfortzone, dan moet je niet naar een 'vreemde' cultuur willen reizen. Haar opmerkingen doen me denken aan de spitsvondige wijsheden van Loesje: "Waarom binnen je comfortzone blijven, als daarbuiten veel meer te beleven valt?" en "Leven is het meervoud van lef."

Dat hier andere normen heersen dan bij ons in de lage landen aan de zee, moge als bekend worden verondersteld. Ik heb de ervaring - als man - dat wanneer een Europese vrouw respect toont voor de plaatselijke gebruiken en cultuur door zich decent te kleden en te gedragen, zij wederkerig ook respect krijgt. Toen ik jaren geleden hier werkte vroegen Egyptische vrienden van mij waarom Europese mannen in hun onderbroek rondliepen. Dat dat een gebruikelijke korte broek is, is ondertussen wel bekend. Alleen en zonder doel rondflaneren is misschien niet zo'n goed idee. Dan word een vrouw vaak, al is het 'maar' uit nieuwsgierigheid, aangesproken. Alleen reizen, zonder vrienden en zonder familie of zonder dat je zaken doet, roept hier nogal eens vraagtekens op.

Het beste is je te laten begeleiden door een Egyptische man of vrouw, of anders dat je in 'low profile' deelneemt aan het sociale leven, daarmee voorkom je al heel veel misverstanden. Draag bijvoorbeeld een trouwring, zeg dat je getrouwd ben en dat je een aantal ( drie is voldoende 😉 ) kinderen hebt. Je man moet thuis gewoon werken en de kinderen moeten naar school. Je neemt je voor een volgende keer je familie mee te nemen naar Egypte, omdat je het zo'n mooi land vindt. Een leugentje om bestwil dus, daarmee treedt je tenminste in een cultuurpatroon dat voor Egyptenaren herkenbaar is. Uiteindelijk is 's lands wijs, 's lands eer!

Garb el Sahel is een Nubisch dorp aan de westoever van de Nijl tegenover Aswan. Een oase van rust in vergelijking met de stad aan de overkant. In de loop van de afgelopen tien jaar is het een plaats geworden waar de Nubiërs een nieuw bestaan hebben opgebouwd en hun eigen kleurrijke cultuur nieuw leven hebben in geblazen. Ook voor Egyptenaren is het een toeristische attractie geworden. Die komen hier om een ritje op een kameel te maken of de sfeer van het dorpse landleven te proeven. Dit is ook de plaats om een uitstapje te maken naar de wereld beroemde tempel van Isis, op Philae. Philae is een eilandje in de Nijl, dat ontstaan is door de watermassa's tussen de hoge en de lage dam. Omdat de tempel van Isis onder water zou komen te staan is de tempel met behulp van Unesco verplaatst naar deze verhoogde plek. Eenzelfde verplaatsing met een geweldige inspanning is de tempel van Abu Simpel te deel gevallen. Je moet je daarbij zoiets voorstellen als dat de Sacré-Cœur op het Île de France in Parijs afgebroken wordt en een aantal kilometers verder opnieuw wordt opgebouwd.

Vanwege de twee dammen in de Nijl komen nijlpaarden en krokodillen sinds 1902 stroomafwaarts niet meer voor. Zij kunnen deze dammen niet passeren. De vissers uit het dorp, die voorbij de dammen stroomopwaarts hun netten uitgooien, brengen echter regelmatig kleine, pasgeboren 'nijl-hagedisjes' mee van uit de Nijl. Wanneer die het vervaarlijk formaat van een echte krokodil krijgen, gaan ze achter slot en grendel onder een stevig hekwerk een put in. Daar dienen ze als een bizarre attractie voor bezoekers. Overigens geloof ik vast dat er regelmatig exemplaren, die de status van 'huisdier' ontgroeid zijn, terug de Nijl in gekieperd worden en die dan weer, als vanouds, ook in dit deel de Nijl rondzwemmen. Nu nog nijlpaarden 😜 , dan is de situatie uit de tijd van de  farao's weer terug.

maandag 20 maart 2017

Egypte - van Luxor naar Aswan

Het is toch een beetje spitsroede lopen naar het station van Luxor. Hoewel ik al expres niet met zonnebril en fotocamera op mijn buik door de drukke straten van Luxor loop, ga ik als buitenlander niet ongemerkt voorbij. Calesh?! Calesh?! wordt er van verschillende kanten geroepen. Op z'n Egyptisch een hantour, rijtuigje met koetsier en paard, waarbij meestal een ( gebrekkig ) Engels sprekend knulletje naast zijn vader of zijn oom op de bok zit. Het is soms niet duidelijk te maken, dat ik liever loop. Lastiger nog is het om de ( vaak erg kleine ) kinderen voorbij te gaan die, op blote voeten, kleine pakketjes tissues venten. Bedelen is verboden. Je mag geven wat je wil. Met 20 Egyptische ponden zijn ze zeer verguld. Dat is 1 euro. De Egyptenaren zelf geven die kinderen een paar piaster, waar ze ook al blij mee zijn. Een pond - onderverdeeld in 100 piaster - is 5 eurocent waard. Een paar piaster is dus niet veel wat ze per dag ophalen, eerder schrijnend weinig. Bij aankoop van een zo'n pakje tissues krijg je vervolgens de lotgenoten van het gelukkige ventje cadeau, die natuurlijk zijn vriendjes en vriendinnetjes onmiddellijk jaloers maakt met zijn 20 pond. Verder heb ik ook al 10 boekenleggers met hiëroglyfen erop voor dezelfde prijs aangeschaft.

Zonder kleerscheuren bereik ik om 17.30 het treinstation. Om 18.30 uur is het vertrek naar Aswan gepland. Een afstand van ruim 300 kilometer, waar ongeveer drie-en-een-half uur voor staat. Ik heb me maar een kaartje 1ste klas gepermitteerd voor 90 pond, zegge en schrijven vier-en-een-halve euro dus. Het is immers vakantie 😀. Verder ter informatie: de 2e klas kost 30 pond ( anderhalve euro ) en 3e klas reizen met de trein ( prijs ? ) is voor toeristen niet toegestaan. Het lijkt me, als economische maatregel voor het land, een alleszins acceptabel voorschrift voor toeristen. Het zegt ook wel iets over de levensstandaard, wanneer je realiseert dat voor een deel van bevolking zelfs een 3e klas treinrijs een financiële aderlating betekent.

Op het station spelen zich dezelfde levendige taferelen af als op straat. Naast dat er afwachtend gezeten wordt, wordt er gekletst, gegeten, gedronken, gerookt, krijgen baby's de borst en worden er ondertussen ook nog verwoede pogingen ondernomen de de opgroeiende jeugd ( de jongens! ) in het gareel te houden. Voor het autoritaire  optreden van de aanwezige politieman heeft iedereen ontzag, voor zijn stem alleen al. Veel lijkt er overigens niet verboden te zijn. De mannen, jong en oud, nemen niet de moeite om via het tunneltje van het ene naar het andere perron te komen. Met bagage en al springen ze rechtstreeks op het spoor en klauteren aan de andere kant weer omhoog, waarbij de oudere mannen door de jongere geholpen worden. Het is toch een gat van zo'n anderhalve meter diepte. Vooral dat onderlinge sociale verkeer hier, vind ik fascinerend. Uiteindelijk komt de trein om 21.00 uur met ongeveer 25 coupés het station binnenrollen. ProRail zou er nog een aardige job aan hebben, ware het niet dat hier iedereen braaf blijf zitten wachten. Het lijdelijk verdragen van ongemak zit met het gevleugelde Inch Allah of 'wanneer God het wil' de Egyptenaren lijfelijk ingebakken. Voor situaties die waarschijnlijk toch niet gaan gebeuren, is er, net als in onze taal een uitdrukking met een overdrachtelijke betekenis: 'filmishmish' ( في المشمش ) dat betekent 'wanneer de abrikozen bloeien' of  'in de pruimentijd'. Toch heeft de 25-januari-revolutie van 2011, die geïnspireerd was op de Jasmijnrevolutie van Tunesië, wel iets veranderd, zou later blijken.

De trein is zonder meer comfortabel. Met twee ruime stoelen aan iedere gangzijde is er meer dan voldoende beenruimte. Meer dan bij Ryanair, stelt het met mij meereizende jonge stel uit Chili vrolijk vast. De talrijke tussenstops tussen Luxor en Aswan zijn verrassend kort. De zon gaat hier in deze tijd al rond zes uur ( prachtig! ) onder. Het voorbijtrekkend landschap is dus gehuld in duisternis. Om ruim middernacht, 00.30 uur komen we het verlichte station van Aswan binnen.

Ekadolli, het Nubische guesthouse, waar ik voor vier nachten geboekt heb, heeft een chauffeur naar het station gestuurd om mij op te halen. Heel prettig, zodat ik gemakkelijk aan al die zich aanbiedende taxichauffeurs kan ontkomen. Het guesthouse ligt in het dorpje Garb el Sehel, aan westelijk Nijl-oever, de overkant dus van waar we aankomen. De rit van een half uurtje gaat over de Lage Aswandam. Er zijn twee dammen die de Nijl bij Aswan afsluiten. De nieuwe Hoge Aswandam van 1970 en de oudere Lage Aswandam, die uit 1902 stamt. Voordat we de dam oprijden wordt de inhoud van de kofferbak vluchtig gecontroleerd.


Je moet je ook niet voorstellen dat een aanslag wordt gepleegd op zo'n project als dit. De korte termijn voordelen van de dam, zoals de elektriciteitsvoorziening voor de kleinere dorpen in Opper Egypte ( 15 % van de gehele Egyptische stroomvoorziening ) en het verdwijnen van overstromingen en/of droogvallen van landbouwgronden langs de oevers, vallen in het niet bij de lange termijn vooruitzichten: het desastreus uiteenvallen van het gehele ecosysteem van de Nijl. De nu nog zeer vruchtbare Nijldelta in Beneden Egypte is aan het verzilten, evenals de enkele kilometers smalle landbouwstrook langs de gehele loop van de Nijl en over 500 jaar zou het Nassermeer, een stuwmeer van maar liefst 550 kilometer lang en 35 kilometer breed, dichtgeslibd zijn. Nu al moet er vanwege gebrek aan nieuw aangevoerd slib grote hoeveelheden kunstmest gebruikt worden en kunnen er geen bakstenen meer gefabriceerd worden.

Verder was het onder laten lopen van het gebied van zo'n 5.250 km2 vóór de dam waarbij het Nassermeer ontstaan is, een regelrechte ramp voor de lokale bevolking. De Nubiërs. Er stond weliswaar een ( geringe ) vergoeding tegenover de gedwongen verhuizing, maar die woog niet op tegen het op moeten geven van huis en haard en van de eigen cultuur. Een hele bevolkingsgroep raakte in één klap ontheemd. De Nubische bevolking, van oudsher thuis op het grensgebied tussen Zuid-Egypte en Noord-Sudan, wordt niet als een 'echt' Egyptisch gezien. Terwijl zij vaak in zeer eenvoudige omstandigheden leven,  staan bekend om hun belangeloze gastvrijheid en eerlijkheid.

Het is half twee in de nacht wanneer ik door Mohammed wordt opgewacht met een kop hete, zwarte en mierzoete thee. We maken kennis op het dakterras, omgeven door flonkerende lichtjes uit het dorp die spiegelen in het zwartblauwe Nijlwater. Het Nubische dorpje ligt aan de rand van de woestijn. Het is er stil, doodstil. Er blaft een hond in de verte en een zacht briesje waait aangenaam zuivere lucht uit de woestijn aan. Mohammed vertelt met terechte trots over hun guesthouse, waar nog steeds aan gewerkt wordt. Zijn familie is ermee gestart na de revolutie van 2011. Zo heeft de revolutie misschien een zeker zelfbewustzijn bij deze Nubiërs aangewakkerd. Zij hebben in ieder geval het heft in eigen hand genomen en met een herwonnen zelfrespect initiatieven ondernomen om hun levensstandaard op te vijzelen. 

zondag 12 maart 2017

Egypte - Luxor

Als sinds jaren is Egypte niet zo'n gewild vakantieland meer. Wees alert staat er in het reisadvies van de Rijksoverheid in Nederland. Een opmerking, die in het algemeen op heel veel meer bestemmingen van toepassing is. Inhoudelijk weinig specifiek. Wat moet een reiziger daarmee? Egypte heeft te maken met sociale onrust en politieke spanningen, staat er verder in het reisadvies van overheidswegen. "Egypte is, vergeleken met de rest van de regio waar de Arabische Lente diepe sporen heeft achtergelaten, nog redelijk stabiel gebleven", aldus Paul Aarts, Midden-Oostendeskundige aan de Universiteit van Amsterdam in Elsevier van januari 2016. Een van de redenen van die relatieve rust is dat de nieuwe ( sinds 2014 ) president Abdul Fatah al-Sisi de bevolking verboden heeft de straat op te gaan. Er is een demonstratieverbod. De president heeft de bevolking net als onder de dictatuur van Hosni Mubarak, weer in een ijzeren greep. De grootste terreurdreiging komt echter niet van de bevolking maar van gewelddadige groeperingen als Islamitische Staat.

Zijn de Egyptenaren iets met de revolutie van januari 2011 opgeschoten? "Er is één positief gevolg," zegt Aarts: "De Egyptenaren zijn er zich van bewust, dat verandering mogelijk is." Een positief psychologisch gevolg dus van al die bloedige strijd. Dat het toerisme daarbij in het slop is geraakt raakt de plaatselijke bevolking, die niets met politieke machten of andere machten van doen wil hebben. Zij hebben andere zaken aan hun hoofd. Minstens 10% van de banen in Egypte ligt in de toeristenbranche. Dat zijn miljoenen mensen die het beleg op hun boterham of zelfs hun hele boterham hebben zien verdwijnen.

De jaren -50, -60 tot eind jaren -70 beleefde het toerisme een haast ongekende hausse. De piramiden, het gouden masker van Toetanchamon, de tempels en de valleien met graven in Luxor waren absolute wereldattracties. Dat zijn ze nog steeds. En menigeen droomde van een heuse cruise over de Nijl.

De aanslag op president Anwar Sadat op 6 oktober 1981 en de daarop volgende aanslagen op Israëlische toeristen en op de Christelijke Kopten, gaven blijk van de eerste interne politieke spanningen en sociale onrust binnen Egypte. Na de terroristische aanslag op 17 november 1997 bij de tempel van Hatsjepsoet in Luxor, waarbij 62 mensen tragisch omkomen - voornamelijk buitenlanders -, valt het internationale toeristenverkeer totaal stil. De Amerikanen komen helemaal niet meer. En sinds het neerstorten van het Russische vliegtuig boven de Sinaï woestijn blijven ook de Russen weg, die anders altijd zo luidruchtig aanwezig konden zijn.

Hoe is de situatie nu? De Nijl vindt onverkort vanuit centraal Afrika zijn weg door de woestijnen van Soedan en Egypte naar de Middellandse Zee en de topattracties zijn nog steeds even bewonderenswaardig. De bevolking is ook nog steeds even ruimhartig gastvrij als vroeger en de toeristen worden - momenteel nog meer dan ooit - op handen gedragen. De resorts bieden op de meest fantastische locaties hun gasten tegen sterk gereduceerde prijzen nog steeds uitstekend comfort.
Wees alert! dat was de boodschap die ik las, toen ik mijn reisplannen naar Egypte maakte. Nu blijkt dat ook de Egyptische controle op Cairo airport deze boodschap gekregen heeft. De controle is onmiskenbaar intensiever en overigens ook efficiënter. Op de kleine luchthaven van Luxor was het toeristenverkeer meer en beter georganiseerd dan voorheen. Ik schatte het buitenlandse bezoekersaantal van vlucht MS0060 met Egyptair op ongeveer 40 personen.

De ontvangst in Maritim Jolie Ville was, hoewel na middernacht, aangenaam efficiënt. De volgende dag blijkt dat er meer personeel is dan dat er gasten zijn. Overigens strooit de zon nog altijd even trouw zijn aangename warme zonlicht royaal uit over de bloemrijke tuinen van het resort op Kings Island. De Nijl stoomt nog even rustig en gelijkmoedig door haar bedding, zoals zij dat al duizenden jaren doet. Nog immer wuiven de koningspalmen, zwaar beladen met zoete dadels, majestueus in de koele woestijnbries aan de oevers van de Nijl. De farao's wisten indertijd wel waar zij hun tempels moesten bouwen. Het is goed toeven hier. Het zijn, naast enkele Egyptische vakantiegangers, vooral onverschrokken Britse en een paar Duitse pensionado's die zich niet door de krantenkoppen en ongenuanceerde one-liners laten intimideren. Tot laat in de zwoele avond genieten zij van een glas goede wijn bij het schijnsel van de volle maan in de zacht kabbelende Nijl onder een heldere sterrenhemel. Zij hebben wel geleerd het leven op waarde te schatten.

En verder bakt de goedlachse bakkersvrouw Nawel al 15 jaar heel bedreven dagelijks het typisch Egyptische brood ( erg luchtig en krokant ) op het zonovergoten terras voor het restaurant. Het krioelt van de kleine vogeltjes rond de op hout gestookte oven van Nawel. Zij komen op de broodkruimels af en ik op de heerlijke lucht van vers gebakken brood.